World AIDS Day ကမာၻ႔ (ေအ-အိုင္-ဒီ-အက္စ္) ေန႔

World AIDS Day ကမာၻ႔ (ေအ-အိုင္-ဒီ-အက္စ္) ေန႔
• ကမာၻ႔ AIDS ေန႔ကို ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ဒီဇဘၤာ ၁ ရက္ေန႔ကတည္းက AIDS ေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးအတြက္
• ရံပံုေငြရွာဘို႔၊
• တလြဲ အယူအဆေတြကို ပယ္ဖ်က္ဘို႔ နဲ႔
• အသိပညာ တိုးတက္ေစေရးတို႔အတြက္ သတ္မွတ္ က်င္းပေနခဲ့တယ္။

• HIV ဆိုတာ ေပ်ာက္မသြားေသးဘူး။ လုပ္စရာေတြ အမ်ားၾကီး က်န္ေနေသးတယ္ ဆိုတာကို လူအမ်ားကို သိေစေအာင္ လုပ္ရလို႔ ကမာၻ႔ AIDS ေန႔က အေရးၾကီးတယ္။
• UNAIDS ရဲ႕ ခန္႔မွန္းခ်က္အရ ကေလး ၂႕၅ သန္း အပါအ၀င္ လူေပါင္း ၃၃႕၃ သန္းမွာ HIV ပိုး ရွိေနၾကတယ္။ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္တံုးက လူနာသစ္ ၂႕၆ သန္းထပ္ရွိခဲ့ျပီး၊ ၁႕၈ သန္း ဒီေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့ၾကရတယ္။
• ဒီေရာဂါ ျဖစ္သူထဲက တကယ့္ အမ်ားစုၾကီးဟာ ၀င္ေငြနည္း၊ ၀င္ေငြ အလယ္အလတ္သာရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြက ျဖစ္ၾကတယ္။ တကယ္ေတာ့ HIV ဟာ ႏိုင္ငံတိုင္းက ေယာက္်ား-မိန္းမ-ကေလး အားလံုးကို ျခိမ္းေျခာက္ ေနတာပါ။
• World AIDS Day theme ကေတာ့ Universal Access and Human Rights “အားလံုး လက္လမ္းမီေရး နဲ႔ လူ႔အခြင့္အေရး” ဆိုတာ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္ရဲ႕ ေဆာင္ပုဒ္ ျဖစ္တယ္။

• ကမာၻ႔ေခါင္းေဆာင္ေတြက HIV/AIDS ကုသေရး၊ ကာကြယ္ေရး ဆိုတာ “လူ႔အခြင့္အေရး” အျဖစ္ လက္ခံၾကျပီး၊ HIV/AIDS နဲ႔ ဆိုင္တာေတြကို လက္လွမ္းမီဘို႔ တန္ဘိုးရွိတဲ့ တိုးတက္မႈေတြ လုပ္ခဲ့ၾကေပမဲ့၊ လုပ္စရာေတြ တေလွၾကီး က်န္ေနေသးတယ္။ ၀င္ေငြနည္း နဲ႔ ၀င္ေငြအလတ္စားရွိ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ဒီေရာဂါေဆး ARV ကို လူဦးေရ တ၀က္ေတာင္မွ မရႏိုင္ၾကေသးဘူး။ ႏွစ္စဥ္ ႏွစ္တိုင္း လူသန္းမ်ားစြာ ကူးစက္ခံေနရဆဲ ျဖစ္လို႔ပါ။
• HIV/AIDS ကပ္ေရာဂါ တိုက္ဖ်က္ဘို႔ “လူ႔အခြင့္အေရး” ဟာ အေျခခံက်တယ္။ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖါက္ ခံရတာဟာ HIV ျပန္႔ႏွံ႔ေအာင္ အားေပးတာဘဲ။ အပယ္ခံေတြ ဥပမာ မူးယစ္ေဆး ထိုးသူေတြနဲ႔ လိင္နဲ႔ အသက္ ေမြးရသူေတြကို အႏၲရာယ္ပိုျပီး က်ေရာက္ေစတယ္။ လူတဦးခ်င္းရဲ႕ အခြင့္အေရးကို ကာကြယ္ေပးရင္ HIV ရွိေပမဲ့ ခြဲျခားခံရမႈ ကင္းကင္းနဲ႔ အသက္ရွင္ ေနႏိုင္ေစမယ္။
• တေယာက္ခ်င္းျဖစ္ျဖစ္၊ ကြန္ျမဴနတီလိုက္ျဖစ္ျဖစ္၊ ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ေတြျဖစ္ျဖစ္၊ HIV/AIDS ေရာဂါ ကာကြယ္၊ ေစာင့္ေရွာက္၊ ကုသေရးမွာ တကမာၻလံုးဆိုင္ရာ ရည္မွန္းခ်က္ ျပည့္မီဘို႔အတြက္ လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ေပးဘို႔ World AIDS Day ကမာၻ႔ AIDS ေန႔ဟာ အခြင့္အလမ္းတခု ျဖစ္တယ္။
• သင္ ဘာလုပ္ႏိုင္သလဲ။ အနီေရာင္ ဖဲျပားေလး ၀တ္ထားျပီး အသိပညာျဖန္႔ေပးပါ။
• အနီေရာင္ ဖဲျပားေလးဟာ ႏိုင္ငံတကာ AIDS ေရာဂါ အသိၾကြယ္ေစဘို႔ စာနာစိတ္နဲ႔ လူတိုင္း ၀တ္ဆင္ၾကတဲ့ အထိမ္းအမွတ္ သေကၤတ ျဖစ္တယ္။ သူမ်ားေတြကိုလဲ HIV ကို စိုးရိမ္ေစဘ္ို႔၊ ကူညီၾကဘို႔၊ ပါ၀င္လာၾကဘို႔ တိုက္တြန္းရာ ၾကေစတယ္။
• အနီေရာင္ ဖဲျပားေလးကို ဘယ္သူကမဆို အလြယ္တကူ ကိုယ္တိုင္ လုပ္ပါ။ တရား၀င္ ျပဳလုပ္သူဆိုတာ မရွိပါ။
• တကယ္လို႔ ဒိထက္ပိုျပီး စိတ္၀င္စားတယ္ဆိုရင္ နီးစပ္ရာ အစီအစဥ္ေတြမွာ ပါ၀င္ပါ။ တကမာၻလံုးမွာ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။ ကုိယ္တိုင္လဲ တီထြင္လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။

HIV/AIDS ဟာ ကပ္ေရာဂါ

HIV ပိုးကို ၁၉၈၁ ခုႏွစ္က စေတြ႔ခဲ့ျပီး၊ HIV/AIDS ဟာ တစ္ကမာၻလံုးကို ျခိမ္းေျခာက္ အႏၲရာယ္ ျပဳေနဆဲ ကပ္ေရာဂါ Pandemic diseases ေတြထဲက တစ္မ်ဳိး ျဖစ္တယ္။ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ Retroviridae အုပ္စု၀င္ ျဖစ္ျပီး HIV-1 နဲ႔ HIV-2 ဆိုျပီး ႏွစ္မ်ဳိး႐ွိတယ္။ HIV-1 ဟာ ပိုမို ျပင္းထန္တယ္၊ ကူးစက္လြယ္တယ္။ ကူးစက္ခံရရင္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္တြင္းက ခုခံမႈစနစ္ Immune System မွာ႐ွိတဲ့ CD4 Cell (Helper T Cells) ကို အဓိက ကူးစက္ ဖ်က္ဆီးတယ္။ ကူးစက္ခံရတဲ့ CD4 Cell ေတြကို CD8 Cell ေတြက ရန္သူပိုးမႊားလို႔ ထင္မွတ္ျပီး မွားယြင္း တိုက္ခိုက္လို႔ CD4 Cell ေတြ ေလ်ာ့နည္းေစတယ္။ က်န္းမာတဲ့လူမွာ CD4 Cell အေရအတြက္ 1200 cells/μl ႐ွိတယ္။

HIV ဆိုတာ ဘာလဲ
HIV (Human Immunodeficiency Virus) ဆိုတာ လူ႔ရဲ႕ ကိုယ္ခံစြမ္းအားကို က်ဆင္းေစတဲ့ Virus ပိုး ျဖစ္တယ္။

AIDS ဆိုတာ ဘာလဲ
AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ခုခံအား က်ဆင္းမႈေရာဂါ ဆိုတာ HIV ပိုး ကူးစက္ခံရလို႔ ရလာရတဲ့ “ေရာဂါလကၡဏာ အစုအေပါင္း” ျဖစ္တယ္။ လကၡဏာ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ မရွိဘူး။ Opportunistic infections အခြင့္သာလို႔ ၀င္လာတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ အသက္ အႏၱရာယ္ကို စိုးရိမ္ရတဲ့အထိ ျဖစ္ေစတယ္။

ဘယ္ေတာ့ AIDS ျဖစ္လာသလဲ
HIV ပိုး၀င္ျပီးေနာက္ ေဆးမကုသူေတြမွာ ၈-၁၀ ႏွစ္ၾကာမွ AIDS ျဖစ္လာတယ္။


HIV ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းမ်ား
1. ပိုး႐ွိသူ ႏွင့္ လိင္တူ-လိင္ကဲြ ဆက္ဆံျခင္း၊ လူနာ ၉၀% က လိင္ဆက္ဆံရာက ကူးတယ္။ ၆၀-၇၀% က လိင္တူဆက္ဆံလို႔ ကူးတယ္။
2. ပိုးပါတဲ့ ေသြးသြင္းျခင္း (၉၀% ေက်ာ္ ကူးႏိုင္စြမ္းရွိတယ္)၊ ပိုး႐ွိသူနဲ႔ ေဆးထိုးအပ္ ေဆးထိုးျပြန္ မွ်ေ၀သံုးစြဲျခင္း၊ တကတူး ေဆးမင္ေၾကာင္ ထိုးျခင္း၊ ဓါတ္အပ္ စိုက္ျခင္း၊ ကြင္းေတြတပ္ဆင္ အလွျပင္ျခင္း၊
3. ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္က ကေလးကို ကူးစက္ျခင္း (၁၅-၃၀%) တို႔ ျဖစ္တယ္။

အဆင့္မ်ား
Stage I ဘာ ေရာဂါလကၡဏာမွ မရွိေသးတာ။
Stage II သာမန္အေရျပား၊ အေရျပားႏု၊ အသက္ရွဴလမ္း အေပၚပိုင္းေတြမွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိလာတာ။
Stage III ၀မ္းခဏခဏ၊ အၾကာၾကီး (၁ လ) ေလွ်ာတာ၊ ဆိုး၀ါးတဲ့ ဗက္တီးရီးယားပိုး၀င္တာ၊ ႏူမိုးနီးယား၊ အဆုပ္တီဘီ ျဖစ္လာတာ။

Stage IV ဦးေႏွာက္မွာ Toxoplasmosis ေရာဂါ၊ အစာျမိဳျပြန္-ေလျပြန္-အဆုပ္မွာ Candidiasis မိႈေရာဂါ၊ Kaposi's Sarcoma ေရာဂါ ၀င္လာတာ။ ဒီလိုေရာဂါေတြက လူေကာင္းေတြဆိုရင္ ကုသရတာလြယ္တယ္။ CD4 positive T cell count အေရအတြက္က 200 per mm3 of blood ထက္နည္းမယ္။ WHO ကေန Antiretroviral (ARV) therapy ေဆးကုဘို႔ ညႊန္းတယ္။

ေဆးကုသျခင္း
• HIV ကို လံုး၀ ေပ်ာက္ကင္း ေစႏိုင္တဲ့ ေဆး၀ါး ယခုအခ်ိန္ထိ မေပၚေသးပါ။
• ဗိုင္းရပ္စ္ ေပါက္ပြားတာကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးျပီး၊ CD4 Cell အေရအတြက္ ဆက္မေလ်ာ့ က်ေစလို႔ ေရာဂါ ေ႐ွ႕ဆက္ တိုးမွာကို ဟန္႔တားေပးတဲ့ ေဆးေတြသာ ႐ွိတယ္။
• HIV ပိုးေၾကာင့္ ခံစားရတဲ့ ေ၀ဒနာေတြကို သက္သာေစဘို႔၊
• ေရာဂါပိုး အေရအတြက္ကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးဘို႔၊
• လူနာရဲ႕ သက္တမ္းကို ဆြဲဆန္႔ေပးဘို႔၊
• လူနာရဲ႕ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ေစျပီး အလုပ္ ျပန္လုပ္ႏိုင္ေစဘို႔သာ ျဖစ္တယ္။


HIV ကူးစက္မႈ ႐ွိ-မ႐ွိ၊ အေကာင္း-အဆိုး စစ္ေဆးျခင္း
HIV antibody ကို အလွ်င္အျမန္ စစ္ေဆးေပးတဲ့ ကိရိယာ (Rapid HIV test) ကို အလြယ္တကူ ရႏိုင္တယ္။ အျခား စစ္ေဆးႏိုင္တဲ့ စမ္းသပ္နည္းေတြကေတာ့ ELISA, Western Blot နည္းေတြ ျဖစ္တယ္။ ပိုး၀င္ ျပီးခ်ိန္က HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိခ်ိန္ထိ ကာလကို Window period လို႔ ေခၚတယ္။ ဒီကာလမွာ HIV ကူးစက္ခံရမွန္း မသိႏိုင္တဲ့အခ်ိန္ ျဖစ္ျပီး အျခားသူေတြကိုေတာ့ ကူးစက္ႏိုင္စြမ္း ႐ွိတယ္။ ၉၉% ေသာ HIV ကူးစက္ ခံရသူမ်ားဟာ ၃ လ အၾကာမွာ HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိႏိုင္တယ္။

ေရာဂါပိုး ၀င္ခါစမွာ ေသြးစစ္ရင္ ခ်က္ခ်င္း မေပၚဘူး။ HIV antibody test ကို စစ္ရင္ လြန္ခဲ႔တဲ့ (၃) လ မတိုင္ခင္က အေျခအေနကိုပဲ ျပတယ္။ အမ်ိဳးသား နဲ႔ အမ်ိဳးသမီး အိမ္ေထာင္ မျပဳမီမွာလဲပဲ ႏွစ္ေယာက္လံုးက ေသြးစစ္ သင့္ၾကတယ္။

HIV/AIDS ေရာဂါ အေကာင္း-အဆိုး သိခ်င္ရင္ စမ္းသပ္တဲ့ နည္းတခုကို CD4 (Cluster of differentiation 4) လို႔ ေခၚတယ္။ အလြယ္ေခၚ T4 count; T-helper cells; T-suppressor cells; Cytotoxic T-cells နဲ႔ တရား၀င္ အေခၚက CD4 lymphocyte count; CD8 lymphocyte count; CD4/CD8 ratio; CD4 percent ျဖစ္တယ္။

CD4 Count
လူတိုင္းမွာ ခုခံႏိုင္စြမ္း ရွိေအာင္ လုပ္ေပးေနတဲ့ (ဆဲလ္) ေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့ထဲမွာ Lymphocyte ေခၚတဲ့ ေသြးျဖဴဥတမ်ိဳး ပါတယ္။ HIV ပိုး၀င္လာရင္ T-cells ကို တိုက္ခိုက္တယ္။ CD4 က T cells ထဲကို HIV-1 ၀င္လာေစဘို႔ “ဧည့္ၾကိဳ” တာ၀န္ ယူသလို ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ (ဆဲလ္) ေတြကို အသံုးခ်ျပီး၊ ပံုတူပြါးတာမို႔ ခုခံအားစနစ္ကို ဖ်က္ဆီးရာ ေရာက္ေစတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီ (ဆဲလ္) ေတြ နည္းေနတာဟာ ခုခံစြမ္းအားေတြ က်ဆင္းတယ္လို႔ သြယ္၀ိႈက္ျပီး ေျပာတယ္။


ေရာဂါ ျဖစ္စပိုင္းမွာေတာ့ လူဟာ ပ်က္စီး-ေျပာင္းသြားတဲ့ CD4 cells ကို အစားထိုး ေပးႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ပိုင္းၾက ဒီလို မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ CD4 cells ေတြ နည္းလာေလေလ ခုခံအားက်ေလဘဲ။ ေနာက္ဆံုး ဘာဆိုဘာမွ မခုခံႏိုင္ေတာ့ပါ။

CD4 Count ကို တခါထဲ စမ္းရတာ မဟုတ္ပါ။ ေနာက္စမ္းရင္ အေျဖ မတူတာေတြ ထြက္မယ္။ ယွဥ္ၾကည့္ရတယ္။ တေယာက္ထဲမွာေတာင္ မနက္ခင္းမွာ ညေနထက္ နည္းတတ္တယ္။ HIV မဟုတ္ဘဲ ႏူမိုးနီးယား၊ ေရယံု၊ တုပ္ေကြးတို႔လို ေရာဂါ တခုခု ရေနရင္လည္း CD4 count ခဏတျဖဳတ္ နည္းတယ္။ ကင္ဆာေဆး ေသာက္ေနရရင္လည္း နည္းတယ္။

ပံုမွန္ CD4 counts 500-1500/mm3 အတြင္းရွိတယ္။ ဓါတ္ခြဲခမ္း တခုႏွင့္တခု မတူပါ။ 500-1200 x 106/L လို႔ သတ္မွတ္တာလဲ ရွိတယ္။ CD4 Count 200 cells/mm3 ရွိတာေတြ႔ရင္ AIDS ေရာဂါသည္လို႔ ေျပာတယ္။ ARV ေဆးကို တခ်ိဳ႕ ေဆးရံုေတြက 350 cells/mm3 ရွိကတည္းက ေရာဂါလကၡဏာ ရွိရွိ-မရွိရွိ ေဆးေပးတယ္။ CD4 နည္းေပမဲ့ က်န္းမာေနသူလဲ ရွိတယ္။ မနည္းေပမဲ့ ေနမေကာင္း ျဖစ္ေနသူလဲ ရွိျပန္ေသးတယ္။

HIV viral load test ေခၚတဲ့ ေသြးထဲမွာ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ေတြ ဘယ္ေလာက္ရွိေနသလဲ သိတဲ့ စမ္းသပ္မႈနဲ႔ပါ တြဲမွ ေရာဂါ ဆိုးလာတာ၊ ေဆးထိေရာက္တာ ဆိုတာ ပိုေသျခာတယ္။ CD4 ဟာ HIV ပိုးက ဘယ္ေလာက္ ဖ်က္ဆီးထားျပီလဲ ဆိုတာကို သိေစႏိုင္ျပီး၊ Viral load ကေတာ့ ေသြးထဲမွာ HIV ပိုး ဘယ္ေလာက္ မ်ားမ်ား ရွိေနသလဲကို သိေစတယ္။ Viral load မ်ားေနတာ မေကာင္းဘူး။ 100,000 ေက်ာ္ရင္ ေဆးကုပါ။

HIV ရွိရင္ CD4 အေရအတြက္ က်ဆင္းတယ္။ ARV ေဆးေပးျပီးေနာက္ နလံထမွာ တခါ ျပန္တက္လာတယ္။ CD4 နဲ႔ Viral load (VL) ဆက္စပ္ေနတာ ရွိသလို တခါတေလ အဲလို မဟုတ္တာလဲ ေတြ႔ေနရတယ္။ ၁၀% ေလာက္မွာ VL က်ေနေပမဲ့ CD4 မတက္ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ CD4 တံု႔ျပန္မႈ မရွိတာနဲ႔ ေဆးကုတာ မထိေရာက္ဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ Viral load (VL) က CD4 ေလာက္ေတာ့ မတိက်ပါ။

အေျခခံ အက်ဆံုးအခ်က္ကို ေျပာရရင္ “ေဆးစစ္နည္းေတြဆိုတာ လူေတြလိုဘဲ Perfect မျဖစ္ၾကပါ။”


Condom (ကြန္ဒြမ္)
လိင္ဆက္ဆံမႈ ျပဳတိုင္း Latex condom (ကြန္ဒြမ္) ကို စနစ္တက် သံုးျခင္းဟာ HIV ကို ကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ တခုထဲေသာ အေကာင္းဆံုးနည္း ျဖစ္တယ္လို႔ UNAIDS, WHO, UNFPA ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အျမင့္ဆံုး က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ အစည္းေတြက ေထာက္ခံခ်က္ ေပးထားတယ္။ ၉၈% ထိေရာက္တယ္။ (ကြန္ဒြမ္) ကို ရည္ရြယ္ခ်က္ ၂ ခုအတြက္ သံုးရတယ္။
1. ကိုယ္၀န္ရမွာကို တားဘို႔နဲ႔
2. HIV အပါအ၀င္ STD လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္မဲ့ (ဆစ္ဖလစ္၊ ေရယံု၊ ကလာမိုင္ဒီးယား၊ ဂႏိုရီးယား၊) ေရာဂါ မွန္သမွ်ေတြကို ကူးစက္မလာေအာင္ ကာကြယ္ဘို႔ ျဖစ္တယ္။
ဒါေပမဲ့ Genital warts လိင္လမ္း ၾကြက္ႏို႔ နဲ႔ Genital herpes လိင္လမ္း ေရယံုေတြကိုေတာ့ မကာကြယ္ႏိုင္ဘူး။

(ကြန္ဒြမ္) ကို သံုးတာလဲ စဥ္ဆက္ မျပတ္ေစရဘူး။ အသံုးျပဳနည္းလဲ မွန္ရမယ္။ နည္းအမွန္ဆိုတာ ဘာလဲ။ လိင္တခါ ဆက္ဆံတိုင္း (ကြန္ဒြမ္) အသစ္ျဖစ္ရမယ္။ (ကြန္ဒြမ္) ကို (ဗဂ်ိဳင္းနား-ပါးစပ္-စအို) နဲ႔ ထိစပ္မႈ မရွိေသးခင္ က်ားအဂၤါ သန္မာတာနဲ႔ စြပ္ရမယ္။ စြပ္တဲ့အခါ၊ (ကြန္ဒြမ္) ရဲ႕ အရင္းကို လက္နဲ႔ ကိုင္ျပီး၊ လိင္တံတခုလံုးအေပၚ ဖံုးေပးပါ၊ ေလ မခိုေစေအာင္ ဂရုစိုက္ပါ၊ အဖ်ားမွာေတာ့ ထြက္လာမဲ့ သုတ္ရည္အတြက္ ေနရာ က်န္ေနပါေစ။ ဒီေနရာက လြဲရင္ လိင္တံ တခုလံုးေပၚမွာ သပ္သပ္ရပ္ရပ္ ကပ္ေနေအာင္ ရွိပါေစ။

Latex condoms ဆိုရင္ ေခ်ာဆီ မလိုပါ။ မဟုတ္ရင္ Water-based lubricants ေရအေျခခံ-ေခ်ာဆီကိုသာ သံုးပါ။ K-Y Jelly က အေကာင္းဆံုး ျဖစ္တယ္။ ဆီအေျခခံ Oil-based lubricants, Petroleum jelly, Vaseline (ဗက္ဆလင္း)၊ Hand lotion, Baby oil ကအစ တျခား ဘယ္ဆီ အမ်ိဳးအစားကိုမွ မသံုးရပါ။ Silicone lubricant က အ၀တ္အစားကို စြန္းထင္းေစတယ္။


Ejaculation သုတ္ရည္ ထြက္ျပီးတာနဲ႔ က်ားအဂၤါ နဂိုအေန ျပန္မက်ခင္မွာ (ကြန္ဒြမ္) ကို ခြ်တ္ပါ။ ခြ်တ္တဲ့အခါ အထဲက သုတ္ရည္ေတြ တစက္မွ ဖိတ္မက်ေစပါနဲ႔။ မ-အဂၤါထဲ ကြ်တ္က်န္ မေနေစပါနဲ႔။ တယုတယ ကိုင္ျပီး ခြ်တ္ပါ။

မထိေရာက္မႈ
ကိုယ္၀န္ မတားႏိုင္တာ၊ ေရာဂါ မတားႏိုင္တာ ဘယ္ေလာက္ ရွိတယ္ဆိုတာ သုေတသန ရလဒ္ေတြ မတူၾကပါ။ (ကြန္ဒြမ္) အမ်ိဳးအစား၊ အရည္အေသြး၊ စြပ္နည္း-ခြ်တ္နည္း၊ အခ်ိန္၊ စဥ္ဆက္မျပတ္ သံုးတာ ဟုတ္-မဟုတ္၊ (ကြန္ဒြမ္) မသံုးခင္ ကတည္းက ေရာဂါ-ကုိယ္၀န္ ရွိေန-မေန၊ စတာေတြပါ ထည့္စဥ္းစားရတယ္။

(ကြန္ဒြမ္) အရည္အေသြး
ခပ္ညံ့ညံ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ မေတာ္တဲ့လူေတြ နဲ႔ ခပ္ေပါေပါ ပစၥည္းေတြသာ မ်ားတယ္။ အေမရိကားမွာ Food and Drug Administration (FDA) က အသိအမွတ္ျပဳမွ ေရာင္းခြင့္ရွိတယ္။ ဥေရာပ မွာေတာ့ CE Mark ပါရတယ္။ တကမာၻလံုးမွာ ဆိုရင္ International Organization for Standardization (ISO) အမွတ္ပါမွ စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ UK မွာ ဒါမ်ိဳးေတြ မပါေပမဲ့ Kitemark, British Standard Kite Mark BS EN 600 ဆိုရင္ ေကာင္းတယ္။ WHO ကလဲ ဘယ္လို စမ္းသပ္မႈေတြကို ခံႏိုင္ရည္ရွိရမယ္ ဆိုတာ သတ္မွတ္ ေပးထားတယ္။

အပိုလုပ္ေပးထားတဲ့ အေရာင္၊ အနံ႔ စတာေတြက က်န္းမာေရးအတြက္ သက္ေရာက္မႈ မရွိပါ။ Latex condom ကို အမ်ားဆံုး သံုးတယ္။ သူနဲ႔ မတည့္သူေတြက Polyurethane Condom သံုးရတယ္။ Female Condom အမ်ိဳးသမီး သံုးလဲ ရွိတယ္။ Polyurethane နဲ႔ လုပ္ထားတာပါ။ ကြင္း ၂ ခုပါတယ္။ Invisible Condom မျမင္ႏိုင္တဲ့ (ကြန္ဒြမ္) ဆိုတာ ကေနဒါမွာ ထုတ္လုပ္ဘို႔ ၾကိဳးစားေနတယ္။ အရည္တမ်ိဳးကေန Barrier gel ျဖစ္လာေစျပီး အကာကြယ္ လုပ္ေပးမွာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါပိုးေတြကိုေရာ သုတ္ပိုးကိုပါ ေသေစမယ္။ Spray on Condom ေဆးပန္း (ကြန္ဒြမ္) ကို ဂ်ာမနီမွာ စမ္းေနတယ္။ တခ်ိဳ႕ (ကြန္ဒြမ္) ေတြမွာ Spermicide သုတ္ပိုးေသေဆး ပါတယ္။ Foam ဒါမွမဟုတ္ Cream အေနနဲ႔ သုတ္ထား ေပးတာမ်ိဳး။ ကိုယ္၀န္ မရမွာကို ပိုေသျခာေအာင္ လုပ္တာပါ။


သံုးေနရင္းနဲ႔ (ကြန္ဒြမ္) ေပါက္သြားရင္
ေရာဂါကာကြယ္ဘို႔ သံုးသူက (ကြန္ဒြမ္) အသစ္လဲရမယ္။ ကိုယ္၀န္တားဘုိ႔ သံုးသူဆိုရင္ အေရးေပၚတားနည္း Emergency contraceptive (EC) လုပ္ရမယ္။ ကိုယ္၀န္တားေဆး တခုခု သံုးေနသူေတြလဲ တကယ္လို႔ ကိုယ့္အေဖၚရဲ႕ အေၾကာင္း မသိရင္ ေရာဂါေတြ ကာကြယ္ဘို႔ (ကြန္ဒြမ္) ကိုပါ သံုးရပါမယ္။ တကယ္လို႔ HIV ပိုးရွိေနသူနဲ႔ ဆက္ဆံေနရင္း (ကြန္ဒြမ္) ေပါက္ျပဲသြားရင္ Antiviral therapy ေဆး ေသာက္ရပါမယ္။

လိင္လမ္းတမ်ိဳး (ဗဂ်ိဳင္းနား) မွာ သံုးျပီးသားကို ေနာက္တလမ္း (စအို) အတြက္ (ကြန္ဒြမ္) အသစ္သံုးဘို႔နဲ႔ Group အုပ္စုလို အဆန္းအျပား ကစားၾကရာမွာလဲ တေယာက္အတြက္ သံုးထားတာကို ေနာက္တေယာက္အတြက္ အသစ္ ျဖစ္ရပါမယ္။ သံုးျပီးသားကို စြန္႔ျပစ္တဲ့အခါ တစ္ရွဴးနဲ႔ပတ္ျပီး၊ အမိႈက္ပံုးထဲ ျပစ္ပါ။ Toilet ထဲ မျပစ္ရပါ။ Biodegradable မဟုတ္ပါ။

HIV ပိုးရွိတဲ့ သူနဲ႔ အတူေနျခင္း
HIV ပိုးရွိတဲ့သူနဲ႔ တအိမ္ထဲ ေနရတာဟာ ပိုးမရွိသူနဲ႔ ေနရတာနဲ႔က ဘာမွ သိပ္မထူးလွပါ။ ပံုမွန္-သာမန္ ထိေတြ႔မႈေတြ ေၾကာင့္ေတာ့ ဒီေရာဂါပိုး ကူးတယ္ဆိုတာ မရွိဘူး။ ဒါေပမဲ့ အရမ္းကာေရာေတာ့ မဟုတ္ပါ။
• အိမ္ေမြး တိရစၧာန္ေတြ၊ ျခင္၊ ယင္၊ ပိုးဟပ္၊ ႀကမ္းပိုးေတြကေနတဆင့္ မကူးစက္ႏုိင္ပါ။
• ပိုးရွိသူရဲ႕ ေသြးနဲ႔ ထိေတြ႔မိတဲ့ အေရျပားမွာ ပြန္းပဲ့တာ မရွိရင္ေတာ့ အေရျပားကို ေဖာက္ျပီး မ၀င္ႏိုင္ဘူး။
• Social kiss သာမန္ နမ္းရံုနဲ႔ေတာ့ မကူးပါ။ Lip kiss ပါးစပ္ျခင္းနမ္းတဲ့အခါ ပါးစပ္မွာ အနာရွိေနရင္၊ သြားဖံုးေသြး ယိုေနရင္၊ ႀကမ္းႀကမ္းတမ္းတမ္း နမ္းလို႔ ပြန္းပဲ့ျပီး ေသြးထြက္လာရင္ ကူးစက္ ႏုိင္တယ္။

• ဒဏ္ရာ အနာတရ၊ ပြန္းပဲ့နာမ်ိဳးရွိေနသူမွာ အဲဒီေနရာကို ေရာဂါပိုးရွိသူရဲ႕ ေသြးနဲ႔ ထိေတြ႕မိရင္ ကူးစက္ႏိုင္တယ္။
• ေရာဂါရွိတဲ့ လူမမာကို ျပဳစုုတဲ့အခါ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္က ထြက္တဲ့ အရည္ေတြ (ဥပမာ အနာက ထြက္တဲ့ အရည္၊ ခၽြဲ၊ သလိပ္) ေတြထဲမွာ ေရာဂါပိုး အနည္းအက်ဥ္း ပါႏိုင္လို႔ ကိုင္တြယ္တဲ့အခါမွာ လက္အိတ္နဲ႔ ကိုင္တြယ္ပါ။ ျပီးရင္လဲ လက္ကို ခ်က္ခ်င္း ေဆးပါ။
• ဒဏ္ရာေတြ အနာေတြ ရွိရင္ လံုေအာင္ ပတ္တီး စီးထားပါ။
• သြားတိုက္တံ၊ လက္သည္းညွပ္၊ နဲ႔ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ ကိရိယာေတြကို မွွ်ျပီး မသံုးပါနဲ႔။
• ေဆးထိုးအပ္ေတြကို ျဖဳတ္ျခင္း တပ္ျခင္း မျပဳလုပ္နဲ႔။ အပ္ေတြကို ကေလးရွိရာ ေနရာေတြမွာ မထားပါနဲ႔။

HIV positive ကိုယ္၀န္ေဆာင္
HIV ပိုးရွိေနတဲ့ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ မိခင္ကေန ေမြးလာမဲ့ ကေလးကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္း ၁၅-၃၀% ရွိတယ္။ ကူးႏိုင္တဲ့ နည္းေတြက -
(၁) ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနတံုး၊

(၂) ေမြးဖြါးျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ေနတံုး (၁၀-၂၀%) နဲ႔
(၃) ႏို႔တိုက္ေနတံုး (၁၀-၁၅% ထပ္ေဆာင္းတယ္) ကေန ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနတံုး အခ်င္းကေန သေႏၶသားဆီ မ်ားေသာအားျဖင့္ မေရာက္ပါ။ မိခင္က က်န္းမာေရး ေကာင္းေနရင္ အခ်င္းက အကာကြယ္ ေပးရာေတာင္ က်ေသးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ (၁) မိခင္ေလာင္းက အစာအာဟာရ ေကာင္းေကာင္း စားဘို႔ လိုတယ္။ (၂) တျခားေရာဂါ (ငွက္ဖ်ား၊ တီဘီ၊ ဆီးေအာင့္၊) မ၀င္ေအာင္ ဂရုစိုက္ရမယ္။ (၃) မိခင္က HIV ေဆးကုေနရင္ ကေလးကို ကူးစရာအခြင့္အလမ္း ၂% သာရွိလို႔ ေဆးကုပါ။

ဒီလိုျဖစ္တဲ့ သား-အမိကို ခ်က္ခ်င္း ေဆးကုရမယ္။ ARV (Nevirapine or Zidovudine) ေဆးေပးရမယ္။ Nevirapine ေဆးကို ေမြးဖြါးေနတဲ့မိခင္ကို တလံုး၊ ကေလးကို ၇၂ နာရီအတြင္း ၁ လံုးေပးရမယ္။ Zidovudine ေဆးကို ကုိယ္၀န္ ေဆာင္ေနတံုး မေမြးခင္ ၆ လမွာ ေပးထားရင္ ကူးစက္တာ နည္းေစတယ္။

အေမရိကားမွာ ဒီေဆးကို စသံုးခဲ့ျပီး၊ အခု တျခားေဆးနဲ႔ တြဲေပးေနတယ္။ ေဆးကို ကိုယ္၀န္ ၃ လေနာက္ပိုင္းမွာ ေပးတယ္။ ဘာအကာအကြယ္မွ လုပ္မထားရင္ ကေလးဖြါးေနတံုးမွာ မိခင္ကေန ကေလးကူးဘို႔ ၁၀-၂၀% ရွိတယ္။ ေသြးနဲ႔ ေရျမႊာရည္နဲ႔ ထိရင္ ကူးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရျမႊာအိတ္ကို ေစာျပီးေဖါက္ ေမြးမေပးရဘူး။ Episiotomy ေမြးလမ္းခ်ဲ႕ ေမြးတာလည္း ေရွာင္ရမယ္။ LSCS ခြဲေမြးနည္းက ကူးစရာလမ္း နည္းေစတယ္။

ပိုးရွိမိခင္က ႏို႔တိုက္လို႔ ကေလးကူးရတာ ၁၅% ရွိတယ္။ ႏို႔ေစာေစာ ျဖတ္သင့္တယ္။ ႏို႔မတိုက္ေလ ကူးဘို႔အခြင့္ နည္းေလ။ မၾကာေသးခင္ကဘဲ HIV ပိုးရွိသူ မိခင္ေတြက ႏို႔တိုက္တာကို WHO က တားျမစ္ လိုက္တယ္။ မေအကို ေဆးကုသမႈ ခံဘို႔နဲ႔ ကေလးမွာ ေရာဂါပိုး ရွိ-မရွိ ေစာႏိုင္သမွ် ေစာျပီး (၆ ပတ္အတြင္း) ေဆးစစ္ဘို႔ပါ အၾကံျပဳတယ္။ ကေလးက ေရာဂါပိုးရွိလို႔ ေစာေစာ ေဆးမကုရင္ ၂ ႏွစ္ထက္ အသက္ မရွည္ဘူး။


ကေလးေတြမွာ အမ်ားအားျဖင့္ အသက္ ၈ လခန္႔မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပၚလာ တတ္တယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ ေမြးျပီး မၾကာခင္ စေပၚ ႏိုင္တယ္။ လကၡဏာေတြက -
• ကေလးႀကီးထြားမႈ မရွိျခင္း၊ ႀကီးထြားမႈ ေႏွးေကြးမယ္၊
• အသည္း၊ ေဘလံုး၊ အက်ိတ္မ်ား ႀကီးထြားေနမယ္၊
• မႀကာခဏ ဖ်ားျခင္း၊ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ခံစားရျခင္းစတဲ့ လကၡဏာေတြ ေတြ႔ရတတ္တယ္။

သံမဏိ စည္းမ်ဥ္း ၅ ခ်က္
1. အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ျပီး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။
2. အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။
3. HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရး သုတေတာ့ ေလ့လာထားၾကပါ။ တိတိပပ ေျပာပါ့မယ္၊ “ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားက အရည္၊ ” ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္း ကပ္ယံုနဲ႔ လံုး၀မကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာ မထားပါနဲ႔။ စာအတူ ဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူ ထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါ မရပါ၊ ကုသိုလ္သာ ရပါမယ္။

4. သူ႔ အတြင္းေရး-လံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို “သူကေရာဂါသည္” လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့ သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။
5. စည္းကမ္း-ကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။

ဒီလိုေရာဂါအတြက္ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ “ဆိုရွယ္-၀ပ္ကားစ္” ေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ ဆရာ၀န္ေတြမွ မဟုတ္ပါ၊ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး အသိေပးသူေတြ မနည္းပါ။

Dr. တင့္ေဆြ
၂၈-၁၁-၂၀၁၀